ARESZT, TYMCZASOWE ZATRZYMANIE, ARESZTOWANIE
KIEDY I NA JAK DŁUGO POLICJA MOŻE MNIE ZATRZYMAĆ?
Areszt, tymczasowe zatrzymanie lub aresztowanie
Co do zasady Policja ma prawo Cię zatrzymać tylko wtedy, kiedy istnieje uzasadnione przypuszczenie, że popełniłeś przestępstwo.
Dodatkowo, zgodnie z art. 244 § 1 k.p.k., ażeby takie zatrzymanie było możliwe, zachodzić musi obawa ucieczki lub ukrycia się sprawcy
(bądź też gdy nie można ustalić jego tożsamości), ewentualnie zatarcia śladów przestępstwa. Przesłanki te mają charakter ogólny i oceny.
Do zatrzymania dojść może też w razie zaistnienia przesłanek zastosowania trybu postępowania przyspieszonego, a więc gdy przestępstwo
nie jest gatunkowo poważne (np. chuligaństwo stadionowe), a sprawca zostanie zatrzymany na gorącym uczynku i w ciągu 48 godzin
przekazany do dyspozycji Sądu.
Szczegółowiej określono sytuację sprawców przestępstw domowych. Zgodnie bowiem z art. 244 § 1a k.p.k., Policja ma prawo fakultatywnie zatrzymać osobę podejrzaną, jeżeli istnieje uzasadnione przypuszczenie, że popełniła ona przestępstwo z użyciem przemocy na szkodę osoby wspólnie zamieszkującej, a zachodzi obawa, że ponownie popełni przestępstwo z użyciem przemocy wobec tej osoby, zwłaszcza gdy popełnieniem takiego przestępstwa grozi. Z kolei stosownie do art. 244 § 1b k.p.k. Policja obowiązkowo i bezwzględnie zatrzymuje osobę podejrzaną, jeśli przestępstwo, o którym mowa powyżej, zostało popełnione przy użyciu broni palnej, noża lub innego niebezpiecznego przedmiotu, a zachodzi obawa, że ponownie popełni ona przestępstwo z użyciem przemocy wobec osoby wspólnie zamieszkującej, zwłaszcza gdy popełnieniem takiego przestępstwa grozi
Ponadto, zgodnie z art. 243 § 1 k.p.k. każdy ma prawo ująć osobę na gorącym uczynku przestępstwa lub w pościgu podjętym bezpośrednio
po popełnieniu przestępstwa, jeżeli zachodzi obawa ukrycia się tej osoby lub nie można ustalić jej tożsamości.
Oznacza to, iż „zwykły” obywatel może dokonać siłowego zatrzymania sprawcy przestępstwa tylko w ściśle określonych sytuacjach,
przy czym zgodnie z § 2 tego przepisu, ujętą osobę należy niezwłocznie oddać w ręce Policji.
W każdej tego typu sytuacji jak np. areszt, tymczasowe zatrzymanie lub aresztowanie, należy natychmiastowo żądać możliwości skontaktowania się z adwokatem. Zgodnie z art. 245 § 1 k.p.k., zatrzymujący nie może odmówić spełnienia tego żądania. Co bardzo istotne, bez konsultacji z adwokatem nie należy składać żadnych wyjaśnień, często bowiem ich treść jest odpowiednio sugerowana przez śledczych, co w późniejszym etapie postępowania może utrudnić skonstruowanie skutecznej linii obrony.
Na marginesie warto wskazać, iż przepisy ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji dają funkcjonariuszom dodatkowo uprawnienia
do zatrzymywania osób pozbawionych wolności, które na podstawie zezwolenia właściwego organu opuściły areszt śledczy albo zakład karny
i w wyznaczonym terminie nie powróciły do niego; a także zatrzymywania osób stwarzających w sposób oczywisty bezpośrednie zagrożenie
dla życia lub zdrowia ludzkiego, a także dla mienia. Policja może zatrzymać osobę, względem której zachodzi podejrzenie, iż stwarza zagrożenie
dla samego siebie, np. podejmie próbę samobójczą.
Adwokat dr Iwona Zielinko
CO MOGĘ ZROBIĆ, GDY ZATRZYMANO MNIE BEZPRAWNIE?
W zażaleniu zatrzymany może się domagać zbadania zasadności (oceny okoliczności faktycznych), legalności (zgodności z prawem)
oraz prawidłowości (sposobu wykonania zatrzymania) jego zatrzymania, przy czym stosownie do § 3 tego przepisu,
w razie uznania bezzasadności lub nielegalności zatrzymania sąd zarządza natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.
Stwierdzenie zaś samej nieprawidłowości zatrzymania, skutkuje jedynie zawiadomieniem prokuratora i organu przełożonego nad organem,
który dokonał zatrzymania. Podobnie sytuacja przedstawia się, gdy zatrzymany nie jest już pozbawiony wolności – oczywistym jest bowiem,
iż nie może już orzec jego zwolnienia.
Adwokat dr Iwona Zielinko
NA CZYM POLEGA TYMCZASOWE ARESZTOWANIE?
Co do zasady powinno być stosowane jedynie w ściśle określonych przypadkach, gdy żaden inny środek zapobiegawczy nie jest wystarczający
dla spełnienia swojej roli, w praktyce jednak często orzekane jest ono niejako z automatu. Dlatego też szalenie istotne jest jak najszybsze podjęcie współpracy z doświadczonym adwokatem, którego rola jest nieoceniona w takiej sytuacji.
Tymczasowe aresztowanie stosuje się w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania karnego, w szczególności poprzez uniemożliwienie podejrzanemu ukrywania się przed wymiarem sprawiedliwości, bezprawnego wpływania na treść zeznań świadków,
manipulacji przy innych dowodach popełnienia przestępstwa, czy też w celu zapobieżenia popełnieniu przez niego nowego,
ciężkiego przestępstwa.
Tymczasowe aresztowanie odbywa się w areszcie śledczym, który to może być samodzielną jednostką lub wyodrębnionym oddziałem zakładu karnego. Odbywanie tymczasowego aresztowania wiąże się z dalej idącymi rygorami, niż ma to miejsce w przypadku odbywających karę pozbawienia wolności. Ściśle bowiem ograniczony jest kontakt tymczasowo aresztowanego z otoczeniem, jak również światem zewnętrznym.
Co do zasady, nielimitowane są tylko widzenia z adwokatem.
Adwokat dr Iwona Zielinko
KTO DECYDUJE O TYMCZASOWYM ARESZTOWANIU?
o zgłoszone przez prokuratora dowody, jawne dla podejrzanego i jego obrońcy.
Stosownie do art. 248 § 1 k.p.k., po dokonaniu zatrzymania przez Policję, prokurator ma 48 godzin na przesłuchanie zatrzymanego, przygotowanie wniosku o tymczasowe aresztowanie i przekazanie podejrzanego do dyspozycji Sądu. Po takim przekazaniu, Sąd ma z kolei 24 godziny na rozpoznanie tego wniosku i wydanie stosownego postanowienia. W przypadku uchybienia któremukolwiek z powyższych terminów, zatrzymanego należy natychmiastowo zwolnić.
Adwokat dr Iwona Zielinko
JAKIE SĄ PRZESŁANKI ZASTOSOWANIA TYMCZASOWEGO ARESZTOWANIA?
Tymczasowe aresztowanie można zaś zastosować jedynie wtedy, gdy poza ww. przesłanką ogólną, spełnione zostaną także przesłanki szczególne, określone w treści art. 258 k.p.k., a są nimi:
1) uzasadniona obawa ucieczki lub ukrycia się oskarżonego, zwłaszcza wtedy, gdy nie można ustalić jego tożsamości albo nie ma on w kraju stałego miejsca pobytu;
2) uzasadniona obawa, że oskarżony będzie nakłaniał do składania fałszywych zeznań lub wyjaśnień albo w inny bezprawny sposób utrudniał postępowanie karne;
3) uzasadniona obawa, że oskarżony, któremu zarzucono popełnienie zbrodni lub umyślnego występku, popełni przestępstwo przeciwko życiu, zdrowiu lub bezpieczeństwu powszechnemu, zwłaszcza gdy popełnieniem takiego przestępstwa groził;
4) zarzucenie oskarżonemu popełnienia zbrodni lub występku zagrożonego karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi
co najmniej 8 lat, albo gdy sąd pierwszej instancji skazał go na karę pozbawienia wolności nie niższą niż 3 lata – celem zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania uzasadnionego grożącą oskarżonemu surową karą.
Adwokat dr Iwona Zielinko
CO MOŻE UCHRONIĆ MNIE PRZED TYMCZASOWYM ARESZTOWANIEM?
Przesłanki te określone zostały w art. 259 k.p.k., zgodnie z którym tymczasowego aresztowania nie stosuje się, gdy:
1) pozbawienie podejrzanego wolności spowodowałoby dla jego życia lub zdrowia poważne niebezpieczeństwo;
2) pozbawienie podejrzanego wolności pociągałoby wyjątkowo ciężkie skutki dla oskarżonego lub jego najbliższej rodziny;
3) na podstawie okoliczności sprawy można przewidywać, że sąd orzeknie w stosunku do oskarżonego karę pozbawienia wolności
z warunkowym zawieszeniem jej wykonania lub karę łagodniejszą albo że okres tymczasowego aresztowania przekroczy przewidywany wymiar kary pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia;
4) przestępstwo zagrożone jest karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą roku.
Z uwagi na skomplikowaną materię, dotyczącą wykazywania przed Sądem, które przesłanki zostały spełnione, które zaś nie,
konieczna jest pomoc doświadczonego adwokata, dla którego takie batalie są codziennością.
Adwokat dr Iwona Zielinko
CO MOGĘ ZROBIĆ W SYTUACJI TYMCZASOWEGO ARESZTOWANIA?
pomyśl nad jego zmianą na lepszego – znającego się na rzeczy.
Po wydaniu postanowienia w przedmiocie zastosowania tymczasowego aresztowania, należy jak najszybciej, w terminie 7 dni wnieść zażalenie,
o czym stanowi art. 252 k.p.k. Jak to już wcześniej wskazano, z uwagi na konieczność skomplikowanego wykazywania, które przesłanki zostały spełnione, a które nie i dlaczego, zażalenie to powinien sporządzić adwokat, pomimo iż oczywiście nie ma takiego ustawowego przymusu.
Pamiętać należy też, iż niezależnie od zażalenia – gdy zostało rozpoznane negatywnie – w dalszym ciągu pozostają inne deski ratunku.
Przepis art. 253 k.p.k. stanowi, iż środek zapobiegawczy należy niezwłocznie uchylić lub zmienić, jeżeli ustaną przyczyny, wskutek których został on zastosowany, lub powstaną przyczyny uzasadniające jego uchylenie albo zmianę. Co ciekawe, choć w praktyce niespotykane, takiego uchylenia, bądź zmiany na łagodniejszy środek dokonać może też sam prokurator.
Z powyższych uprawnień organy procesowe skorzystać winny z urzędu, art. 254 k.p.k. zezwala jednak podejrzanemu i jego obrońcy na złożenie wniosku w przedmiocie uchylenia lub zmiany środka zapobiegawczego, gdy zaistnieją ku temu przesłanki.
Praktyka pokazuje, że w przypadku dobrze opracowanej strategii działania, pozornie „beznadziejne” tymczasowe aresztowania daje się uchylić, bądź zamienić na poręczenia majątkowe.
Adwokat dr Iwona Zielinko
Z KIM MOGĘ SIĘ KONTAKTOWAĆ W RAZIE TYMCZASOWEGO ARESZTOWANIA?
Inaczej przedstawia się kwestia widzeń z obrońcą. Co prawda adwokat również uzyskać musi zezwolenie na widzenie, te nie są jednak limitowane ilościowo na miesiąc. Podejrzany musi mieć bowiem prawo do przygotowania swojej linii obrony wraz z adwokatem. Co jednak oczywiste, obrońcy nie wolno przekazywać osadzonemu żadnych przedmiotów, czy korespondencji, jak również takowej od niego odbierać dla osób trzecich.
Adwokat dr Iwona Zielinko
CZY TYMCZASOWE ARESZTOWANIE OZNACZA UZNANIE ZA WINNEGO?
Pamiętać należy również o negatywnej opinii w lokalnym środowisku, jakiej osobie aresztowanej może przysporzyć fakt orzeczenia tego środka zapobiegawczego. Są to jednak negatywne skutki o charakterze psychiczno-społecznym, z prawnego punktu widzenia tymczasowe aresztowanie nie oznacza winy, nie znajduje również odzwierciedlenia w Krajowym Rejestrze Karnym. W przypadku zaś uniewinnienia, osoba tymczasowo aresztowana może domagać się stosownego odszkodowania.
Adwokat dr Iwona Zielinko
CZY OSOBA ODBYWAJĄCA KARĘ POZBAWIENIA WOLNOŚCI MOŻE ZOSTAĆ TYMCZASOWO ARESZTOWANA?
Tak. Osoba odbywająca karę pozbawienia wolności, może zostać tymczasowo aresztowana na potrzeby innej sprawy – np. takiej,
na trop której organy ścigania natrafiły już po osadzeniu sprawcy z innej przyczyny. Ponieważ osoba taka jest już pozbawiona wolności,
tymczasowe aresztowanie nie wpłynie na tę sferę jej życia, jednakże w diametralny sposób ograniczy dotychczasowe uprawnienia i „swobody”,
jakie miała w zakładzie karnym, tj. prawo do widzeń, korespondencji, połączeń telefonicznych, posiadanie przedmiotów w celi,
czy też uzyskiwania przepustek.
Adwokat dr Iwona Zielinko
CZY OKRES TYMCZASOWEGO ARESZTOWANIA MA WPŁYW NA ORZECZONY WYMIAR KARY?
Tak. Zgodnie z art. 63 § 1 k.k. na poczet orzeczonej kary zalicza się okres rzeczywistego pozbawienia wolności w sprawie, zaokrąglając w górę do pełnego dnia, przy czym jeden dzień rzeczywistego pozbawienia wolności równa się jednemu dniowi kary pozbawienia wolności, dwóm dniom kary ograniczenia wolności lub dwóm dziennym stawkom grzywny.
Za okres rzeczywistego pozbawienia wolności w sprawie uważa się zaś zarówno areszt, tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie, pod warunkiem, że dotyczyły one czynności podejmowanych w związku ze sprawą, w której doszło do wydania wyroku skazującego.
Adwokat dr Iwona Zielinko
CZY W RAZIE NIESŁUSZNEGO TYMCZASOWEGO ARESZTOWANIA, MOGĘ DOCHODZIĆ ODSZKODOWANIA?
Tak, spełniona musi zostać jednak przesłanka z art. 552 § 4 k.p.k., stosownie do której, ażeby osadzonemu należała się rekompensata, tymczasowe aresztowanie musi okazać się niewątpliwie niesłuszne, co też podlegać będzie ocenie Sądu orzekającego o odszkodowaniu.
W judykaturze wskazuje się, że prawomocne uniewinnienie stanie się zawsze podstawą do ustalenia, że wcześniej stosowane tymczasowe aresztowanie było niewątpliwie niesłuszne, bez względu na to, czy jego podstawą jest stwierdzenie, że przestępstwa w ogóle nie popełniono,
albo że popełnił je kto inny, czy też stało się tak dlatego, że nie zdołano zebrać dostatecznych dowodów winy, a nawet wówczas, gdy zastosowanie miała reguła zakazująca skazania, w sytuacji w której sprawie zaistniały nieusuwalne wątpliwości.
Jeśli więc postępowanie w sprawie zakończyło się wyrokiem uniewinniającym, umarzającym postępowanie, warunkowo umarzającym postępowanie lub wyrokiem skazującym i odstępującym od wymierzenia kary, można domagać się stosownego odszkodowania. Pamiętać należy, iż roszczenie to zgodnie z art. 555 k.p.k. przedawnia się po upływie roku od daty uprawomocnienia się orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie.
Co istotne, postępowanie w tym przedmiocie jest wolne od kosztów sądowych.
Adwokat dr Iwona Zielinko
