ISTOTNE O TRYBUNALE W STRASBURGU

WPROWADZENIE

1. System ochrony podstawowych praw i wolności ustanowiony przez Europejską Konwencję Praw Człowieka („Konwencja”) jest oparty na zasadzie subsydiarności. Zapewnienie jego stosowania należy przede wszystkim do Państw-Stron Konwencji; Europejski Trybunał Praw Człowieka („Trybunał”) powinien interweniować jedynie wtedy, gdy Państwo nie wywiąże się ze swoich zobowiązań.

Nadzór Strasburga prowadzony jest głównie w wyniku indywidualnych skarg, które mogą być składane do Trybunału przez każdą osobę fizyczną lub prawną znajdującą się w jurysdykcji Państwa-Strony Konwencji. Grupa potencjalnych skarżących jest zatem ogromna: oprócz ośmiuset milionów mieszkańców wielkiej Europy i obywateli państw trzecich je zamieszkujących lub przez nie przemieszczających się, istnieją miliony stowarzyszeń, fundacji, partii politycznych, przedsiębiorstw, etc. Ponadto należy wspomnieć o osobach, które podlegają ich jurysdykcji w wyniku ekstra-terytorialnych działań podjętych przez Państwa-Strony Konwencji poza ich terytoriami.

Od wielu już lat z różnych powodów Trybunał jest zalewany falą skarg indywidualnych (na dzień 31 sierpnia 2010 r. było zawisłych 130.000 skarg). Zdecydowana większość tych skarg (ponad 95%) zostaje jednak odrzucona bez rozpatrywania ich co do meritum ze względu na niespełnienie jednego z kryteriów dopuszczalności określonych w Konwencji. Sytuacja ta jest niezręczna z dwóch powodów. Po pierwsze, jako, że Trybunał zobowiązany jest do odpowiedzi na każdą skargę, nie może zająć się w rozsądnym terminie sprawami, które wymagają zbadania ich co do meritum, nie przynosząc żadnych realnych korzyści dla społeczeństwa. Po drugie, roszczenia dziesiątek tysięcy skarżących są odrzucane, często po latach oczekiwania.

2. Państwa-Strony Konwencji, a także Trybunał wraz z jego Kancelarią, stale szukają sposobów na rozwiązanie tego problemu i zapewnienie skutecznego działania wymiaru sprawiedliwości. Jednym z najbardziej widocznych działań było przyjęcie Protokołu Nr 14 do Konwencji. Dzięki niemu skargi, które są oczywiście niedopuszalne będą rozpatrywane w przyszłości przez jednego sędziego wspieranego przez sprawozdawcę nie będącego sędzią. a nie przez komitet trzech sędziów. Protokół Nr 14, który wszedł w życie w dniu 1 czerwca 2010 r., wprowadzając nowe kryterium dopuszczalności dotyczące stopnia uszczerbku doznanego przez skarżącego, co ma na celu zniechęcenie do składania skarg przez osoby, które nie doznały znaczącego uszczerbku.

W dniu 19 lutego 2010 r. przedstawiciele czterdziestu siedmiu państw członkowskich Rady Europy, które są związane Konwencją, spotkali się w Interlaken w Szwajcarii, aby omówić przyszłość Trybunału, w szczególności nadrabianie zaległości wynikających z dużej liczby niedopuszczalnych skarg. W uroczystym oświadczeniu potwierdzili oni podstawową rolę Trybunału w ramach systemu europejskiego w zakresie ochrony podstawowych praw i wolności oraz zobowiązali się do zwiększenia poziomu jego skuteczności, przy jednoczesnym zachowaniu zasady skarg indywidualnych.

3. Idea zapewnienia potencjalnym skarżącym kompleksowych i obiektywnych informacji na temat procedury składania skarg oraz kryteriów dopuszczalności jest wyraźnie opisana w punkcie C-6 (a) i (b) Deklaracji z Interlaken. Niniejszy praktyczny przewodnik w sprawie warunków dopuszczalności skarg indywidualnych należy postrzegać w tym właśnie kontekście. Jego celem jest przedstawienie bardziej przejrzystego i bardziej szczegółowego obrazu warunków dopuszczalności w celu, po pierwsze, zmniejszenia w miarę możliwości liczby skarg, które nie mają szans na wydanie orzeczenia co do istoty, a po drugie, zapewnienia, że te skargi, które wymagają zbadania co do meritum, przejdą test dopuszczalności. Obecnie w większości spraw, które spełniają kryteria dopuszczalności, jednocześnie badana jest dopuszczalność i meritum sprawy, co upraszcza i przyspiesza tok postępowania.

Jest to obszerny dokument skierowany głównie do prawników, a w szczególności do tych, którzy mogą zostać powołani do reprezentowania skarżącego przed Trybunałem. Drugi, mniej obszerny dokument zredagowany w mniej techniczny sposób, będzie służyć jako narzędzie podnoszenia poziomu wiedzy dla szerszego grona mniej zaznajomionych odbiorców.

Wszystkie kryteria dopuszczalności określone w Art. 34 (skargi indywidualne) i Art. 35 (kryteria dopuszczalności) Konwencji zostały poddane analizie w świetle orzecznictwa Trybunału. Naturalnie niektóre pojęcia, takie jak 6-miesięczny termin, oraz, w mniejszym stopniu wyczerpanie środków krajowych, zostały zdefiniowane bardziej ogólnikowo aniżeli, takie jak pojęcie skarg „oczywiście bezzasadnych”, które można rozważać prawie w nieskończoność, bądź jurysdykcja Trybunału ratione materiae lub ratione personae. Ponadto, niektóre Artykuły są przywoływane przez skarżących znacznie częściej niż inne, Na dodatek niektóre państwa nie ratyfikowały wszystkich dodatkowych Protokołów do Konwencji, podczas gdy inne zgłosiły zastrzeżenia co do zakresu stosowania niektórych przepisów. Rzadko występujące skargi międzypaństwowe nie zostały uwzględnione, gdyż wymagają one zastosowania zupełnie innego rodzaju podejścia. Jeśli chodzi o nowe kryterium dopuszczalności, z uwagi na fakt, że Protokół nr 14 wszedł w życie dopiero niedawno, jest zbyt wcześnie, by przedstawić dokładny obraz orzecznictwa Trybunału w tym zakresie.
Niniejszy przewodnik nie jest zatem wyczerpujący i koncentruje się na najczęściej występujących scenariuszach.

4. Przewodnik został przygotowany przez Departament Prawny Trybunału, a jego interpretacja kryteriów dopuszczalności w żaden sposób nie wiąże Trybunału. Będzie on regularnie aktualizowany. Niniejszy dokument został sporządzony w języku francuskim i angielskim oraz zostanie przetłumaczony na inne języki, z pierwszeństwem dla języków urzędowych krajów, z których pochodzi największa liczba spraw.

5. Po zdefiniowaniu pojęć skargi indywidualnej i statusu ofiary w przewodniku przedstawiono podstawy proceduralne dopuszczalności skargi (I), podstawy jurysdykcji Trybunału (II) i te dotyczące meritum sprawy (III).

A. SKARGA INDYWIDUALNA

Artykuł 34 – Skargi indywidualne

Trybunał może przyjmować skargi każdej osoby, organizacji pozarządowej lub grupy jednostek, która uważa, że stała się ofiarą naruszenia przez jedną z Wysokich Układających się Stron praw zawartych w niniejszej konwencji lub jej protokołach. Wysokie Układające się Strony zobowiązują się nie przeszkadzać w żaden sposób skutecznemu wykonywaniu tego prawa.

1. CEL PRZEPISU

6. Artykuł 34 gwarantujący prawo do skargi indywidualnej, daje podmiotowi realne prawo do podjęcia działań prawnych na szczeblu międzynarodowym. Jest to także jedna z podstawowych gwarancji skuteczności systemu Konwencji – jeden z „kluczowych elementów mechanizmu” ochrony praw człowieka (Loizidou p. Turcji (zastrzeżenia wstępne)1, § 70, oraz Mamatkulov i Askarov p. Turcji [[GC][GC]], §§ 100 i 122).

7. Konwencja, jako żywy instrument, musi być interpretowana w świetle obecnych okoliczności. Ugruntowane orzecznictwo w tym zakresie odnosi się do przepisów proceduralnych, takich jak 34 (Loizidou p. Turcji (zastrzeżenia wstępne), § 71).

2. STATUS SKARGI

8. Zakres: Każda osoba prywatna może skorzystać z ochrony zagwarantowanej przez Konwencję w odniesieniu do Państwa-Strony, jeśli domniemane naruszenie miało miejsce w ramach jurysdykcji tego państwa zgodnie z 1 Konwencji (Van der Tang p. Hiszpanii, Ofiara nie musi bowiem określić, który Artykuł został naruszony (Guzzardi p. Włochom, § 61).

9. Osoby uprawnione:

Każda osoba fizyczna lub prawna może skorzystać z prawa do skargi, niezależnie od narodowości, miejsca zamieszkania, stanu cywilnego, sytuacji lub zdolności prawnej. Przypadek matki pozbawionej praw rodzicielskich, zob. Scozzari i Giunta p. Włochom [[GC][GC]], § 138; przypadek osoby niepełnoletniej, zob. p. Wielkiej Brytanii; przypadek osoby nie mającej zdolności do czynności prawnych, przy braku zgody jej opiekuna, zob. Zehentner p. Austrii, §§ 39 i nast.
Z prawa do skargi może skorzystać każda organizacja pozarządowa, w szerokim znaczeniu, tj. z wyłączeniem organizacji wykonujących władze publiczną. Jeśli chodzi o podmioty publiczne, które nie wykonują żadnej władzy publicznej, zob. Holy Monasteries Grecji, § 49, i Radio France i inni p. Francji (dec.), §§ 24-26; odnośnie do osób, które są prawnie i finansowo niezależne od państwa, zob. Linie Okrętowe Islamskiej Republiki Iranu p. Turcji, §§ 80-81, i Unédic p. Francji, §§ 48-59.
Z drugiej strony gmina (Ayuntamiento de Mula p. Hiszpanii (dec.)) lub część gminy, która uczestniczy w sprawowaniu władzy publicznej (Sekcja Gminy Antilly p. Francji (dec.)), nie jest upoważniona do złożenia skargi na podstawie Art. 34 (zob. również Döşemealtı Belediyesi p. Turcji (dec.)).
Dowolna grupa osób: nieformalne sojusze, zazwyczaj tymczasowe, zawarte między kilkoma osobami (sprawa „Belgian linguistic”). Jednakże, władze lokalne lub inne organy administracji nie mogą wnosić skarg za pośrednictwem jednostek, które je tworzą lub je reprezentują, w stosunku do czynów, uznanych za karalne przez państwo, w którym mają siedzibę, na rzecz, którego wykonują władzę publiczną (Demirbaş i inni p. Turcji (dec.)).

10. Artykuł 34 nie pozwala na wnoszenie zarzutów in abstracto w sprawie naruszenia Konwencji. Skarżący nie mogą zaskarżać przepisu prawa krajowego tylko dlatego, że wydaje się on sprzeczny z Konwencją (Monnat p. Szwajcarii, §§ 31-32), Konwencja nie przewiduje też instytucji actio popularis (Klass i inni p. Niemcom, § 33; Gruzińska Partia Pracy p. Gruzji (dec.); i Burden p. Wielkiej Brytanii [[GC][GC]], § 33).

11. Skargi wniesione za pośrednictwem pełnomocnika: jeśli skarżący zdecyduje się na reprezentację zamiast bezpośredniego złożenia skargi, Reguła 45 § 3 Regulaminu Trybunału wymaga sporządzenia należycie podpisanego pisemnego upoważnienia do działania. Istotne jest, aby taki pełnomocnik wykazał, że otrzymał konkretne i wyraźne instrukcje od domniemanej ofiary w rozumieniu Art. 34, w której imieniu podejmuje działania przed Trybunałem (Post p. Holandii (dec.)). W sprawie ważności upoważnienia do działania, zob. Aliev p. Gruzji, §§ 44-49. W sprawie autentyczności skargi, zob. Velikova p. Bułgarii,

12. Nadużycie prawa do skargi indywidualnej: w odniesieniu do postępowania skarżącego sprzecznego z celem prawa do skargi, zob. pojęcie nadużycia prawa do skargi indywidualnej w rozumieniu Art. 35 § 3 Konwencji (Miroļubovs i inni p. Łotwie,§ 62 i nast.).

3. SWOBODA KORZYSTANIA Z PRAWA DO SKARGI

13. Prawo do złożenia skargi do Trybunału jest bezwzględne i nie przewiduje żadnych przeszkód. Zasada ta oznacza wolność w zakresie komunikowania się z instytucjami konwencyjnymi (odnośnie do zatrzymanej korespondencji, zob. Peers p. Grecji, § 84 i Kornakovs p. Łotwie, §§ 157 i nast.). W tym względzie zob. również Europejskie Porozumienie w sprawie osób uczestniczących w postępowaniu przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka z 1996 roku (CETS 161).

14. Władze krajowe są zobowiązane do powstrzymywania się od wywierania wszelkich form nacisku na skarżących w celu wycofania lub zmiany treści skargi. W opinii Trybunału nacisk może mieć formę przymusu bezpośredniego i jawnych aktów zastraszania skarżących lub potencjalnych skarżących, ich rodzin lub przedstawicieli prawnych, ale także niestosownych pośrednich działań lub kontaktów (Mamatkulov i Askarov Turcji [[GC][GC]], 102).

Trybunał bada wpływ takich działań zniechęcających do skorzystania z prawa do skargi indywidualnej (Colibaba p. Mołdawii, § 68).

Należy wziąć pod uwagę słabsze położenie skarżącego i ryzyko wywierania na niego wpływu przez władze (Iambor p. Rumunii (nr 1), § 212). Skarżący mogą być szczególnie narażeni, gdy znajdują się w areszcie i nałożono wobec nich ograniczenia w zakresie kontaktów z rodziną lub światem zewnętrznym (Cotleţ p. Rumunii, § 71).

15. Niektóre godne uwagi przykłady:

w odniesieniu do prowadzonych przez władze przesłuchań dotyczących skargi: Akdivar i inni p. Turcji, § 105, i Tanrıkulu p. Turcji [GC], § 131;
groźby wszczęcia postępowania karnego przeciwko adwokatowi skarżącego: Kurt p. Turcji, §§ 159-165;
skarga władz przeciwko adwokatowi w ramach postępowania krajowego: McShane p. Wielkiej Brytanii, 151;
przesłuchanie przez policję prawnika i tłumacza skarżącego na temat roszczenia o zadośćuczynienie: Fedotova p. Rosji,§ 49-51;
śledztwo wszczęte na żądanie przedstawiciela rządu: Ryabov p. Rosji, §§ 53-65;
uniemożliwienie kontaktu adwokata z lekarzem skarżącego: Boicenco Mołdawii, § 158-159;
brak poszanowania prawa do poufności rozmów między prawnikiem a skarżącym w sali spotkań: Oferta Plus SRL p. Mołdawii, § 156;
groźby ze stron władz więziennych: Petra p. Rumunii, § 44;
odmowa ze strony władz więziennych przekazania do Trybunału skargi ze względu na brak wyczerpania krajowych środków odwoławczych: Nurmagomedov Rosji, § 61;
naciski na świadka w związku ze sprawą przed Trybunałem dotyczącą warunków w więzieniu: Novinskiy Rosji, §§ 119 i nast.;
uwagi władz więziennych mające na celu zastraszanie więznia oraz nieuzasadnione zaniechaniami i opóźnieniami w dostarczeniu więźniowi materiałów do korespondencji i dokumentów niezbędnych do złożenia skargi do Trybunału: Gagiu Rumunii, §§ 94 i nast.;
odmowa władz zapewnienia skarżącemu przebywającemu z zakładzie karnym kopii dokumentów niezbędnych do złożenia skargi do Trybunału: Naydyon p. Ukrainie, § 68;
zastraszanie i wywieranie przez władze presji na skarżącym w związku ze sprawą skierowaną do Trybunału Lopata p. Rosji, §§ 154-60.

16. Z okoliczności sprawy może wynikać, że domniemana ingerencja w prawo do skargi indywidualnej stanie się mniej poważna (Sisojeva i inni p. Łotwie [[GC][GC]], §§ 118 i nast.). Zobacz również Holland p. Szwecji (dec.), w której Trybunał stwierdził, że zniszczenie zgodnie ze szwedzkim prawem nagrań z rozprawy sądowej przed upływem sześciomiesięcznego terminu do złożenie skargi do Trybunału nie przeszkadza skarżącemu skutecznie wykonywać jego prawa do złożenia petycji; i Farcaş p. Riminii (dec.), gdzie Trybunał uznał, że rzekoma niezdolność do wyczerpania środków krajowych przez niepełnosprawnego fizycznie skarżącego, ze względu na brak specjalnych udogodnień umożliwiających dostęp do usług publicznych, nie przeszkadza na skuteczne wykonywanie przez niego prawa do petycji.

4. OBOWIĄZKI PAŃSTWA POZWANEGO

a) Reguła 39 Regulaminu Trybunału

17. Zgodnie z Regułą 39 Regulaminu Trybunału, Trybunał może wskazać środki tymczasowe (Mamatkulov i Askarov p. Turcji [[GC][GC]], §§ 99-129). Art. 34 zostanie naruszony, jeśli władze Państwa-Strony nie podejmą wszelkich kroków, rozsądnie winny były zostać przedsięwzięte w celu zastosowania się do środka określonego przez Trybunał (Paladi p. Mołdawii [[GC][GC]], §§ 87-92).

18. Kilka najnowszych przykładów:

brak zapewnienia wyznaczonych spotkań z adwokatem osobie ubiegającej się o azyl przebywającej w areszcie, mimo wskazanego w tym zakresie środka tymczasowego zgodnie z Regułą 39 Regulaminu Trybunału: B. p. Turcji, § 67;
przekazanie władzom irackim więźniów z naruszeniem środka tymczasowego Al-Saadoon i Mufdhi p. Wielkiej Brytanii,§ 162-65;
wydalenie pierwszego skarżącego z naruszeniem środka tymczasowego: Kamaliyevy Rosji, §§ 75-79.

19. Zadaniem Trybunału jest weryfikacja, czy zachowanie państwa było zgodne ze środkiem tymczasowym. Natomiast państwo posiadające podstawy mogące przekonać Trybunał do uchylenia takiego środka, powinno go o nim (Paladi Mołdawii [[GC][GC]], § 90-92; Olaechea Cahuas p. Hiszpanii, § 70; oraz Grori p. Albanii, §§ 181 i nast.). Sam fakt złożenia wniosku o zastosowanie Reguły 39 nie jest wystarczający, aby zobowiązać państwo do wstrzymania wykonania decyzji o ekstradycji (Al-Moayad p. Niemcom (dec.), § 122 i nast.; zob. również obowiązek państwa pozwanego do współpracy z Trybunałem w dobrej wierze).

b) Ustalenie stanu faktycznego

20. Podczas gdy Trybunał jest odpowiedzialny za ustalenie stanu faktycznego, to do stron należy aktywne udzielanie pomocy poprzez dostarczanie mu wszelkich istotnych informacji.

Ich postępowanie może być brane pod uwagę przy żądaniu dostarczenia dowodów (Irlandia Wielkiej Brytanii, § 161).

W ramach systemu skarg indywidualnych ważne jest, by Państwa zapewniały wszelką pomoc niezbędną do skutecznego rozpatrzenia skargi. Niedostarczenie przez rząd posiadanych przez niego informacji bez zadowalającego uzasadnienia może skutkować wyciągnięciem wniosków nie tylko co do zasadności zarzutów (Maslova i Nalbandov p. Rosji, §§ 120-121), ale również odnośnie do Art. 38 Konwencji (brak dostępu do akt aresztu policyjnego: Timurtaş p. Turcji, § 66; brak dostępu do kopii akt śledztwa: Imakayeva p. Rosji, Nieujawnienie Trybunałowi poufnego raportu, zob. Nolan i K. p. Rosji, §§ 56 i nast.

Uniemożliwienie prawnikowi dostępu do dokumentacji medycznej klienta, która ma istotne znaczenie dla celów danej skargi, zostało uznane za utrudnianie korzystania z prawa do złożenia skargi indywidualnej w rozumieniu Art. 34
(Boicenco p. Mołdawii, § 158). Jeśli chodzi o spotkania adwokata ze skarżącym przymusowo umieszczonym w szpitalu psychiatrycznym, zob. Shtukaturov p. Rosji, §§ 138 i nast. Porównaj z opóźnieniem ze strony rządu w dostarczeniu określonych informacji dodatkowych, co zostało uznane za postępowanie „godne pożałowania”, a nie za utrudnianie korzystania z prawa do złożenia skargi indywidualnej na mocy Art. 34 (Öcalan p. Turcji [[GC][GC]], § 201).

Odnośnie relacji między Art. 34 i 38, zob. Bazorkina p. Rosji, §§ 170 i nast. oraz § 175. Art. 34, który ma na celu zapewnienie skutecznego działania prawa do składania skargi indywidualnej, stanowi swego rodzaju lex generalis, podczas gdy Art. 38 w konkretny sposób wymaga od państw współpracy z Trybunałem. Trybunał może stwierdzić naruszenie Art. 38 nawet w przypadku braku oddzielnej decyzji o dopuszczalności (Art. 29 § 3): zob. Enukidze i Girgvliani p. Gruzji, § 295.

a) Dochodzenia

21. Pozwane państwo ma również obowiązek udzielania wsparcia w ramach dochodzeń (Art. 38), ponieważ to do państwa należy zapewnianie „niezbędnych instrumentów” przeznaczonych do skutecznego rozpatrywania skarg (Çakıcı p. Turcji [[GC][GC]], § 76). Utrudnianie wizyty rozpoznawczej stanowi naruszenie Art. 38 (Shamayev i inni p. Gruzji i Rosji, § 504).

B. STATUS OFIARY

22. Zgodnie z Art. 34 skargę do Trybunału mogą złożyć tylko skarżący, którzy uważają się za ofiary naruszenia postanowień Konwencji. To do władz krajowych w pierwszej kolejności należy naprawienie wszelkich domniemanych naruszeń Konwencji. Czy skarżący może, zatem twierdzić, że jest ofiarą domniemanego naruszenia odnosi się do wszystkich etapów postępowania przed Trybunałem (Scordino p. Włochom (nr 1) [[GC][GC]], § 179).

1. POJĘCIE „OFIARY”

23. Pojęcie „ofiary” jest interpretowane w sposób autonomiczny, niezależnie od przepisów krajowych dotyczącymi interesu lub zdolności do podejmowania działań (Gorraiz Lizarraga i inni p. Hiszpanii, § 35). Nie oznacza to istnienia zarzutów procesowych (Brumărescu p. Rumunii [[GC][GC]], § 50), a działanie, przynoszące jedynie tymczasowy skutek prawny może być wystarczające (Monnat p. Szwajcarii, § 33).

24. Interpretacja pojęcia „ofiara” może zmieniać się w świetle warunków panujących we współczesnym społeczeństwie i należy ją stosować bez nadmiernego formalizmu (Gorraiz Lizarraga i inni Hiszpanii, § 38; Monnat p. Szwajcarii, §§ 30-33; Stukus i inni p. Polsce, §§ 35; i Zietal p. Polsce, §§ 54-59). Trybunał orzekł, że kwestia statusu ofiary może być związana z meritum sprawy (Siliadin p. Francji, § 63).

2. OFIARA BEZPOŚREDNIA

25. Działania lub zaniechania w danej sprawie muszą mieć bezpośredni wpływ na skarżącego (Amuur p. Francji, § 36). Powyższe kryterium nie może być jednak stosowane w sposób mechaniczny i sztywny (Karner Austrii, § 25).

26. W poszczególnych przypadkach Trybunał akceptował skargi składane przez „potencjalne” ofiary, tj. osoby, które nie mogły złożyć skargi na naruszenie bezpośrednie.

27. Kilka przykładów: wyrok w sprawie podsłuchu telefonicznego w Niemczech (Klass i inni p. Niemcom, 34); sprawa dotycząca ekstradycji, zob. Soering p. Wielkiej Brytanii; środki ograniczające rozpowszechnianie wśród kobiet w wieku rozrodczym informacji w sprawie aborcji, zob. Open Door and Dublin Well Woman p. Irlandii, § 44.

28. Jednakże samo podejrzenie lub przypuszczenie nie jest wystarczające do ustalenia statusu Brak formalnego nakazu wydalenia, zob. Vijayanathan i Pusparajah p. Francji §46; rzekome skutki sprawozdania parlamentarnego: Chrześnijański Zbór Świadków Jehowy we Francji p. Francji (dec.); potencjalna grzywna dla firmy skarżącej: Senator Lines p. Krajom UE (dec.) [[GC][GC]]); rzekome skutki orzeczenia sądowego w sprawie osoby trzeciej będącej w stanie śpiączki: Ada Rossi i inni p. Włochom (dec.). Skarżący nie może twierdzić, że jest ofiarą w sprawie, jeżeli jest on częściowo odpowiedzialny za domniemane naruszenie (Paşa i Erkan Erol p. Turcji).

29. W odniesieniu do ustawodawstwa krajowego, osoby mogą twierdzić, że ustawa narusza ich prawo przy braku indywidualnego środka wykonawczego, jeżeli przewiduje wszczęcie ścigania w sytuacji braku zmiany zachowania jeśli (Norris p. Irlandii; Bowman p. Wielkiej Brytanii) lub jeśli należą do grupy ludzi, którym grozi znalezienie się pod bezpośrednim wpływem ustawodawstwa (Burden p. Wielkiej Brytanii [[GC][GC]], § 34; Johnston i inni p. Irlandii). Sprawa dotycząca krajowej Konstytucji, zob. Sejdi i Finci p. Bośni i Hercegowinie [[GC][GC]], §29.

3. OFIARA POŚREDNIA

30. Trybunał może przyjąć skargę indywidualną od osoby uznanej za ofiarę pośrednią, jeśli istnieje osobisty i konkretny związek między ofiarą bezpośrednią a skarżącym.

31. Przykłady: zgodnie z Art. 2, skarga złożona przez żonę ofiary (McCann i inni p. Wielkiej Brytanii [[GC][GC]] i przez siostrzeńca zmarłego (Yaşa p. Turcji, § 66). Na mocy Art. 3, skarga złożona przez matkę mężczyzny, który zaginął podczas pobytu w areszcie (Kurt p. Turcji); jednak brat zaginionego nie został uznany za ofiarę (Çakıcı p. Turcji [[GC][GC]], §§ 98-99). Zgodnie z Art. 5 § 5, postępowanie w sprawie męża skarżącej przymusowo umieszczonej w szpitalu psychiatrycznym (Houtman i Meeus p. Belgii, § 30). Odnośnie Art. 6 § 1 (rzetelny proces sądowy), zob. Grădinar p. Mołdawii (bezstronność sądów); Brudnicka i inni p. Polsce, § 26 i nast. (prawo do obrony reputacji zmarłego małżonka); oraz Marie-Louise Loyen Bruneel p. Francji (długość i rzetelność postępowania). Na podstawie Art. 6 § 2, zob. sprawa dotycząca wdowy po pozwanym, który padł ofiarą naruszenia prawa do domniemania niewinności (Nölkenbockhoff p. Niemcom, § 33). Zgodnie z Art. 10, zob. Dalban p. Rumunii [[GC][GC]], § 39, dotyczącej interesów wdowy po skarżącym. Udziałowcy spółki nie mogą jednak twierdzić, że są ofiarami naruszenia praw spółki na mocy Art. 1 Protokołu nr 1 (Agrotexim i inni p. Grecji, §§ 62 i 64), chyba że wystąpią wyjątkowe okoliczności (Camberrow MM5 AD Bułgarii (dec.)).

4. ŚMIERĆ OFIARY

32. Skargi mogą być składane wyłącznie przez osoby żyjące lub w imieniu takich osób; zmarły nie może złożyć skargi, nawet za pośrednictwem przedstawiciela (Kaya i Polat p. Turcji (dec.)). Śmierć ofiary nie oznacza jednak, że sprawa zostanie automatycznie skreślona z listy Trybunału.

33. Mówiąc ogólnie, rodzina pierwotnego skarżącego może popierać skargę, pod warunkiem że ma w tym wystarczający interes, a pierwotny skarżący zmarł po wniesieniu skargi do Trybunału. Sprawy dotyczące spadkobierców i bliskich krewnych, takich jak wdowy i dzieci, zob. Raimondo p. Włochom, § 2, i Stojkovic p. „Byłej Jugosławiańskiej Republice Macedonii” , § 25; odnośnie do rodziców, zob. p. Francji, § 26; w innych sprawach, zob. Malhous p. Republice Czeskiej (dec.) [[GC][GC]]; zob. również odmienny wyrok w sprawie Scherer p. Szwajcarii, §§ 31-32; odnośnie do sprawy dotyczącej zapisobiorców nie spokrewnionych ze zmarłym, zob. Thévenon p. Francji (dec.); zob. również Léger p. Francji (skreślenie) [[GC][GC]], §§ 50-51.

34. Sytuacja jest jednak inna, jeśli ofiara bezpośrednia zmarła przed złożeniem skargi do Trybunału (Fairfield Wielkiej Brytanii (dec.)).

Skargi dotyczące śmierci bliskiego krewnego, zob. Velikova p. Bułgarii (dec.); zaginięcie bliskiego krewnego, zob. Varnava i inni p. Turcji [[GC][GC]], § 112.

Skargi na podstawie Art. 6, zob. Micallef p. Malcie [[GC][GC]], §§ 48 i nast., oraz zawarte tam odniesienia.

Skargi bliskich krewnych wniesione na podstawie Art. 8-11 i Art. 3 Protokołu nr 1 w związku z postępowaniem i faktami dotyczącymi zmarłego: Gakiyev i Gakiyeva p. Rosji, § 164-168 i odniesienia tam zawarte. Roszczenie zbywalne, zob. Sanles Sanles p. Hiszpanii (dec.).

35. Ponadto Trybunał dysponuje uprawnieniami do dokonania oceny, czy należy kontynuować badanie sprawy w celu ochrony praw człowieka (Karner p. Austrii, §§ 25 i nast.). Te uprawnienia uzależnione są od istnienia interesu ogólnego (ibid, § 27, oraz Marie- Louise Loyen i Bruneel p. Francji, 29). Może on zaistnieć w szczególności, jeśli skarga dotyczy ustawodawstwa lub systemu prawnego bądź praktyki w pozwanym państwie (patrz, mutatis mutandis, Karner p. Austrii, §§ 26 i 28; zob. też Léger p. Francji (skreślenie) [[GC][GC]], §51).

5. UTRATA STATUSU OFIARY

36. Skarżący musi być w stanie uzasadnić swój status ofiary w trakcie postępowania (Burdov p. Rosji, § 30).

37. Niemniej jednak złagodzenie wyroku lub przyjęcie środka korzystnego dla skarżącego przez władze krajowe pozbawia skarżącego statusu ofiary, jedynie, jeśli naruszenie zostanie wyraźnie uznane, przynajmniej co do istoty, i zostanie następnie zadośćuczynione (Scordino przeciwko Włochom (nr 1) [[GC][GC]], §§ 178 i nast. oraz § 193). Będzie to zależeć między innymi od charakteru rzekomo naruszonego prawa, uzasadnienia orzeczenia (Jensen p. Danii (dec.)) i utrzymywania się skutków niekorzystnych dla osoby zainteresowanej po wydaniu tego wyroku (Freimanis i Lidums p. Łotwie, § 68).

38. Przykłady: Dalban Rumunii [[GC][GC]], § 44 (Art. 10); Brumărescu p. Rumunii [[GC][GC]], §50 (Art. 1 Protokołu nr 1 i Art. 6). Skargi wniesione na podstawie Art. 6 dotyczące postępowania, które zostało ostatecznie uchylone lub zakończyło się uniewinnieniem, zob. Oleksy p. Polsce (dec.) (porównaj ze skargą dotyczącą długości tego postępowania); porównaj z Arat p. Turcji, § 47, i Bouglame p. Belgii (dec.); inne szczególne sytuacje, zob. Constantinescu p. Rumunii, §§ 40-44; Guisset p. Francji, §§ 66-70; Chevrol p. Francji, §§ 30 i nast.; Moskovets p. Rosji, § 50 (zatrzymanie); Moon p. Francji, §§ 29 i nast. (grzywna); D.J. i A.-K. R p. Rumunii (dec.), §§ 77 i nast. (Art. 2 Protokołu nr 4); i Sergey Zolotukhin p. Rosji [[GC][GC]], § 115 (Art. 4 Protokołu nr 7).

39. Przyznane zadośćuczynienie musi być odpowiednie i wystarczające. Będzie to zależeć od wszystkich okoliczności sprawy, w szczególności od charakteru naruszenia Konwencji w danej sprawie (Gäfgen p. Niemcom [[GC][GC]], § 116).

Adwokat dr Iwona Zielinko